عنصر نیتروژن یا ازت با نماد شیمیایی (N) از عناصر ضروری مورد نیاز برای رشد گیاهان میباشد که نقش حیاتی در رشد رویشی و سبزینگی گیاهان دارد و زمانی که مقدار لازم از این عنصر در اختیار گیاه قرار نگیرد علائم کمبود در گیاهان ظهور پیدا میکند. در کشاورزی به منظور افزایش کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی و جلوگیری از کمبود عناصر، کودهای مختلفی از جمله کودهای حاوی نیتروژن (ازت) در فرمولاسیونهای مختلف و در مراحل رشدی گیاه مورد استفاده قرار میگیرند.
نقش نیتروژن در گیاه
ازت در طبیعت به سه شکل ازت آلی، ازت گازی و ازت معدنی موجود میباشد که تنها فرم معدنی و به صورتهای یون آمونیوم، اوره و نیترات قابل جذب برای گیاهان میباشد. ازت مهمترین عنصر در رشد گیاهان میباشد که در رشد رویشی، گلدهی، تشکیل میوه و عملکرد محصول نقش دارد. همچنین در سنتز اسیدهای آمینه و پروتئینهای گیاهی شرکت داشته و جزئی از کلروفیل و هورمونهای گیاهی میباشد.
این عنصر در گیاه متحرک بوده و به قسمتهای در حال رشد منتقل میشود. از اولین علائم کمبود ازت میتوان به کاهش یا توقف رشد رویشی و زرد شدن برگهای پایینی (مسن) اشاره کرد در حالی که برگهای جوان سبز باقی میمانند. کمبود ازت ریزش گلها و کوچک و کمرنگ شدن میوهها را نیز به دنبال دارد. در صورت عدم توجه به علائم به تدریج تمام گیاه زرد و رنگ پریده و ساقهها باریک و بلند شده و تمام کلروفیل از بین میرود و برگها میریزند.
انواع کودهای ازته
کود اوره: به کود شکری یا کود سفید نیز معروف است و حاوی 46 درصد ازت میباشد. این کود انحلالپذیری بالایی دارد و سریع شسته میشود. بنابراین در چند مرحله استفاده میشود. اوره به صورت کودآبیاری و محلولپاشی قابل استفاده میباشد.
سولفات آمونیوم: دارای 20 درصد ازت و 24 درصد گوگود میباشد و خاصیت اسیدی دارد و برای خاکهای قلیایی گزینه مناسبی میباشد.
نیترات آمونیوم: از بهترین کودهای ازته و دارای 35 درصد نیتروژن به دو فرم نیترات و آمونیوم میباشد و دارای انحلال بالا در آب است و قبل از کاشت محصول مصرف میشود.
فسفات آمونیوم: دارای 11 تا 18 درصد ازت و 42 تا 48 درصد فسفر میباشد و به دو صورت مونو آمونیوم فسفات و دی آمونیوم فسفات موجود میباشد که هردو در آب محلول بوده و همزمان مصرف میشوند.
نیترات پتاسیم: حاوی 26 درصد پتاسیم و 19 درصد ازت است که در آب محلول بوده و معمولا قبل از شروع دوره رشد و یا در دوره میوهدهی به صورت محلولپاشی مصرف میشود.
نیترات کلسیم: نیز دارای 15/5 درصد ازت و 26/5 درصد اکسید کلسیم بوده و محلول در آب است و تنها کود کلسیم در دسترس برای گیاهان بوده و به صورت محلولپاشی قابل مصرف میباشد.
از سایر کودهای حاوی نیتروژن میتوان به کودهای کامل NPK که حاوی سه عنصر اصلی نیتروژن، پتاسیم و فسفر و عناصر ریزمغذی در درصدهای مختلف میباشند اشاره کرد که انواعی از آن با درصد بالای نیتروژن مانند کود 10-10-30 به صورت مایع و جامد در بازار عرضه شده و قابل مصرف میباشند.
زمان و نحوه مصرف کودهای ازته
انواع مختلف کودهای ازته بسته به وضعیت خاک، شرایط اقلیمی و نوع گیاه انتخاب و مورد استفاده قرار میگیرند. کودهای ازته ماندگاری کمی در خاک داشته و آبشویی بالایی دارند، لذا در چند مرحله طی کشت مورد استفاده قرار میگیرند. برای این منظور معمولاً یک سوم کود مورد نظر در زمان کشت و مابقی طی دو مرحله به صورت سرک مصرف میشوند.
در درختان کود ازت در زمستان به صورت چالکود و در زمان شروع تورم جوانهها، فندوقی شدن و درشت شده میوه، پس از برداشت و قبل از خزان قابل استفاده میباشد. در کشتهای گلخانهای نیز یک تا چهار هفته پس از کاشت همراه آبیاری قابل مصرف میباشد. کود ازت به صورت چالکود*، مصرف سرک، محلولپاشی و کودآبیاری کاربرد دارد.
*چالکود چیست؟
قرار دادن کودهای دامی و شیمیایی مورد نیاز درختان (بر اساس آزمون خاک) در چالهها، کانالها و یا شیارهایی که در قسمت سایهانداز (کانوپی یا تاج پوشش) درخت حفر میشوند را چالکود میگویند. چالکود روش مناسبی برای تغذیه بهتر درخت است و به رشد متعادل درخت کمک میکند. بازدهی و کارآیی مصرف کود در این روش بیشتر از روش پخش سطحی کود است.