انواع گلخانه ها بر اساس نوع کاربرد،شکل،نوع پوشش و بستر کشت تقسیم بندی می شوند. از لحاظ نوع کاربرد نیز تقسیم بندی های متنوعی وجود دارد که عبارتند از:
تابستانه و زمستانه،تحقیقاتی،آموزشی و تجاری.
و بر اساس نوع کشت: سبزی و صیفی، گل شاخه بریده و غیره.
در گلخانه کلیه عوامل رشد از جمله عوامل محیطی،خاکی و آبی قابل کنترل است، دما، رطوبت و شدت نور محیط،شرایط فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک و کیفیت علف های هرز در محیط گلخانه کنترل می شود تا شرایط مطلوب رشد برای گیاهان تامین شود.
علاوه بر این کنترل آفات، بیماری ها نسبت به محیط های باز امکان پذیرتر است. این ویژگی ها این کسب و کار را به یک کسب و کار سودآور اقتصادی تبدیل کرده است.
از یک منظر دیگر گلخانه ها را به دو دسته دائمی و موقت تقسیم بندی می کنند.
گلخانه های دائمی:
گلخانه هایی هستند که دارای تاسیسات دائمی مانند سامانه حرارت مرکزی،سامانه آبیاری، سامانه تهویه و غیره هستند. در این گلخانه ها برای بستر کشت از آب، هوا، پیت اسفنجی،پشم سنگ، شن و ماسه، خاک اره و غیره استفاده می کنند. زیرا استفاده از خاک معمولی در کشت مداوم یک یا چند محصول گلخانه ای باعث بروز آلودگی در خاک گلخانه می شود
گلخانه های موقت:
نوع دیگر گلخانه ها، گلخانه های موقت هستند که به آنها تونل های مرتفع نیز گفته می شود. این گلخانه ها معمولا از سازه ساده و سبک ساخته می شود تا در صورت نیاز در فصول گرم بتوان آنها را جمع آوری و در فصل سرما، مجدا برپا کرد. در این گلخانه ها امکان نصب و راه اندازی سامانه های حرارتی و رطوبتی وجود دارد اما از سامانه حرارت مرکزی استفاده نمی شود
نکات مهم در طراحی گلخانه ها
- شرایط آب و هوایی و اقلیم منطقه مورد نظر برای ساخت گلخانه
- استانداردهای عمومی طراحی گلخانه(در صورت موجود بودن)
- وسایل مورد نیاز برای کنترل شرایط آب و هوایی و آفات
- وجود وسایل مورد نیاز در منطقه با قیمت مناسب
- تکنولوژی و وسایل مورد نیاز برای تولید و حفاظت یکپارچه محصول گلخانه ای
به منظور ساخت گلخانه در نقاط مختلف و با اهداف مشخص،احتیاج به ساختارهای متفاوت است.به عنوان مثال از گلخانه های کوچک در روستاها به منظور افزایش میزان تولید،به طور عمده در تجمع های خانوادگی استفاده می شود که این واحدهای کوچک گلخانه ای از موارد بسیار ارزان قیمت ولی درعین حال مفید بهره می برند.
این در حالی است که از واحدهای بزرگ گلخانه ای در حاشیه شهرهای بزرگ و پرجمعیت، بیشتر به عنوان منبع درآمد به کار می روند که احتیاج به سرمایه گذاری بیشتری دارند و به صورت یک واحد تجاری گلخانه ای معرفی می شوند.
به طور عمده تمامی مصرف کنندگان محصولات کشاورزی تمایل دارند تولیدات کشاورزی را در تمام طول سال و به صورت تازه خریداری کنند اما در بسیاری از مناطق نیمه گرمسیری امکان کشت سبزیجات در فصل گرم تابستان به دلیل نبود تکنولوژی های مناسب وجود ندارند.
در گذشته ساکنان مناطق نیمه گرمسیری و مدیترانه ای به جای استفاده از گلخانه های با ساختار مناسب و کشت محصولات با کیفیت،سالم و عملکرد بالا،محصولات خود را با توجه به شرایط آب و هوایی هر فصل کشت می کردند.
به منظور یافتن بهترین،اقتصادی ترین و با دوام ترین تکنولوژی ها بسیار تلاش شده است. گلخانه های زیادی به گونه ای ساده از یک پوشش پلاستیکی یا شیشه ای ساخته شده و همچنین برخی از آنها به صورت تجاری و چند تکه مجهز به تمامی وسایل لازم برای کنترل شرایط محیطی بهره برداری شده اند.
اگر برخی قوانین اساسی در طراحی و کنترل شرایط آب و هوایی یک گلخانه در حین ساخت رعایت شود می توان از یک گلخانه ساده ولی باطراحی مناسب و منطبق با شرایط آب و هوایی که از مواد ارزان قیمت استفاده کرده است،انتظار داشت در عمل در بحث هزینه فایده با یک گلخانه پیشرفته و تمام اتوماتیک رقابت کند.البته این رقابت در شرایط ایده آل محیطی و نداشتن آب وهوایی طوفانی و هجوم آفات و بیماری ها مورد بحث است.
در شرایط غیرمتعارف،احتیاج به دقت بیشتر و تجهیز گلخانه به وسایلی همچون سیستم تهویه کارآمد،خنک سازی و کنترل آفات از طریق روش های فیزیکی و تله های نوری است.
- محل مناسب ساخت گلخانه:
- توپوگرافی
محل ساخت گلخانه باید در زمینی صاف با شیب صفر تا ۵/۰ درصد باشد.
- خرد اقلیم
هوای سرد به دلیل سنگین بودن معمولا به سمت پایین حرکت کرده و اگر هیچ جریان هوایی نباشد در آنجا به حالت سکون باقی می ماند.به همین دلیل توصیه می شود که محل ساخت گلخانه دارای زهکشی مناسب برای رفع جریان هوای سرد و مرطوب شبانه باشد.از ساخت گلخانه در مناطق مه گرفته باید خودداری کرد. مناطق دور از انواع تپه ها و ساختمان های بلند(وجود جریان هوای طبیعی در اطراف گلخانه) مناسب ساخت انواع گلخانه ها هستند.
- آبیاری
کمیت و کیفیت آب آبیاری در منطقه ساخت گلخانه بسیار مهم است. بسیاری از نواحی مدیترانه ای به دلیل نبود آب به مقدار و کیفیت مساعد متروکه شده اند و امکان کشت هیچ محصولی در آنها وجود ندارد. در ایران نیز مشاهده شده که در بعضی از مناطق که هدایت الکتیریکی آب بالای ۶ دسی زیمنس می باشد، گلخانه احداث شده است.گیاهان گلخانه ای نیاز به آب مناسب یعنی زیر ۱ دسی زیمنس دارند بنابراین مهم تر از خاک گلخانه،کیفیت آب می باشد.کاهش هدایت الکتریکی آب هزینه بر است.
- زهکش
زهکش خاک منطقه مورد نظر به ویژه نواحی ای که از بارش های زیاد فصلی برخوردارند باید بسیار خوب باشد.در حالت کلی توصیه می شود گلخانه در مناطق بسیار مرطوب با بارندگی های طولانی ساخته نشود.
- مشخصات خاک منطقه
خاک منطقه در صورتی که گیاه به طور مستقیم در آن یا در گلدان کشت شود،باید از کیفیت مطلوب برای کشت محصولات کشاورزی برخوردار باشد.
- آلودگی
میزان آلودگی هوا برای گلخانه هایی که در مناطق شهری واقع شده اند باید همیشه ارزیابی شود.آثار این آلودگی علاوه بر محصول کشت شده می تواند بر میزان نور ورودی به داخل گلخانه (گرد و غبار کارخانه ها مانع عبور نور از پوشش گلخانه می شوند) و همچنین کاهش عمر مفید پوشش نیز تاثیرگذار باشد.
- فضای در دسترس
داشتن فضای اضافی در کنار ساختمان گلخانه می تواند به منظور نگهداری منابع آب برای جمع آوری آب باران، آبیاری یا ساختن اضافی برای امور پس از برداشت محصول مفید باشد.
- دردسترس بودن کارگر
در صورت در دسترس نبودن کارگر به ویژه در فصل برداشت، باید انتظار افزایش قیمت تمام شده محصول در اثر هزینه بالای کارگر را داشت.
- زیرساخت ها
نزدیک بودن به راه های ارتباطی از جمله جاده های آسفالته،راه آهن و حتی فرودگاه برای صادرات و همچنین دسترسی به ابزارهای ارتباطی از جمله تلفن و اینترنت و منابع انرژی ماند برق و گاز از جمله زیرساخت های لازم در انتخاب محل مناسب ساخت گلخانه محسوب می شوند. به نظرمی رسد ساخت مجتمع های گلخانه ای در نزدیکی مناطق آزاد تجاری به منظور صادرات این محصولات مناسب باشد.
- جهت قرارگیری
محل قرارگیری گلخانه باید به شکلی انتخاب شود که از ساختمان های بلند یا درختان به اندازه کافی فاصله داشته باشد.شکل و شیب سقف گلخانه باید اول اینکه سبب کاهش شدت جریان باد برخوردکننده به آن شود و دوم اینکه بیشترین میزان تابش نور خورشید را به داخل گلخانه هدایت کند.