قبل از اینکه بفهمیم انواع سازه گلخانه چیست، باید اول بدانیم به چه سازه‌ای گلخانه می‌گویند.
گلخانه فضای محدودی است که قابلیت کنترل شرایط محیطی مناسب رشد گیاهان را فراهم میکند. در واقع گلخانه ساختاری است که با مواد پوششی شفاف یا نیمه شفاف پوشیده شده است. گلخانه محصولات کشاورزی می‌تواند تمام یا بخشی از عوامل مؤثر در رشد را کنترل کند.
گلخانه به اندازه کافی بزرگ است که یک فرد به همراه ابزار کشاورزی در آن به راحتی حرکت کند. به عبارت دیگر گلخانه یک ساختار غیر طبیعی است که شرایط بهینه را برای رشد و تولید محصول کشاورزی مورد نظر در طول سال فراهم میکند. شرایط درونی گلخانه (میکروکلیما) به وسیله فاکتور های رشد مانند نور، دما، رطوبت و ترکیب هوا کنترل می‌شود که این عوامل می‌تواند در افزایش تولید مؤثر باشد. طبق این تعریف، جمله عملکرد گلخانه ایجاد کردن شرایط لازم و موردنیاز برای رشد و پرورش محصولی معین است. گلخانه‌ها را می‌توان از لحاظ کاربرد به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد. در ادامه این مقاله انواع دسته‌بندی‌های سازه‌های گلخانه‌ای را شرح داده‌ایم.
انواع سازه گلخانه
فرم کلی انواع سازه گلخانه در ایران از دو طرح کمانی و قلٌه‌ای پیروی می‌کنند که در مناطق مختلف با توجه به شرایط اقلیمی شکل های متفاوتی از نظر شیب و اندازه به خود گرفته‌اند. به طور کلی هدف اصلی همه‌ی این طراحی‌ها، دست‌یابی به حداکثر دریافت نور و پوشش بیشتر زمین با کمترین هزینه ممکن می‌باشد. انواع گلخانه‌ها در ایران بر اساس شکل سازه به ۵ دسته تقسیم می‌شوند:
۱–گلخانه های تونلی
انواع سازه گلخانه‌ای تونلی دارای دیواره‌های عمودی و مجزا نیستند و سازه از نقطه اتصال به زمین به صورت منحنی شکل است. شکل سقف گلخانههای تونلی، به دو صورت منحنی کامل و زاویه‌دار می‌باشد؛ در ساخت این نوع گلخانه اغلب از لوله‌های گالوانیزه استفاده می‌شود که برای نصب به پایه‌های بتنی احتیاج ندارند و با فاصله ۲/۵-۳ متر از یکدیگر در زمین محکم شده‌اند. عرض دهانه این تونل‌ها ۱۰-۶ متر و ارتفاع حداکثری آنها ۴-۳ متر می تواند باشد. انواع سازه گلخانه تونلی، نسبتاً ارزان هستند و به سرعت نصب می‌شوند و به علت شکل منحنی که دارند، از مقاومت بالایی در برابر باد و برف برخوردار هستند. همچنین امکان دریافت حداکثری نور خورشید را برای گیاهان فراهم میکند.
۲-گلخانههای سیرکولار
سازه گلخانه ای سیرکولار سقف کمانی و دیواره‌های عمودی هستند. انواع سازه گلخانه سیرکولار دارای سقفی به صورت کمان کامل است. سازه‌های گلخانه‌ای سیرکولار بیشتر مناطق گرمسیر که وزش باد در آنها شدید است ساخته می‌شوند. جهت ساختمان گلخانههای سیرکولار معمولا به صورت شمالی-جنوبی است و در تمام زمان تابش نور خورشید، آفتابگیر میباشند. در گلخانه های سیرکولار بیشتر کشت صیفی جات در کف گلخانه صورت می گیرد؛ زیرا امکان سکوبندی وجود ندارد. برای پوشش گلخانه های سیرکولار معمولاٌ از جنس پلاستیک استفاده می شود. از مزایای این نوع گل خانه می توان به کمترین میزان مقاومت ایرودینامیکی در برابر باد و حداکثر هوای موجود نسبت به سطح پوشش اشاره کرد. بدلیل مقاومت مناسب و خوب گلخانه سیرکولار در برابر باد، آب (باران شدید) و برف، عمومیت زیادی در جهان یافته است. از دیگر مزایای انواع گلخانه های سیرکولار می توان به ارزانتر بودن نسبت به سایر فرم ها و تابش مستقیم خورشید در تمام طول روز اشاره کرد.
۳-گلخانههای قله‌ای(شیروانی)
انواع سازه‌های گلخانه‌ای قله‌ای، دارای سقف‌هایی با شیب ۲۵ تا ۳۰ درجه و دیواره‌های عمودی هستند. گلخانههای قله‌ای (شیروانی)، مقاوم ترین سازه گلخانه در برابر برف است که هزینه احداث گلخانه آن، بسیار بیشتری نسبت به سایر گلخانه ها دارد. مهمترین مزایای این گل خانه نسبت به دیگر انواع گل خانه‌ها، قابلیت انتقال نور بالا است که می تواند حداکثر میزان نور را به داخل گلخانه وارد کند که این مورد در مناطق گرمسیر و خصوصا در فصل تابستان از معایب به شمار می آید. این نوع گلخانه بیشتر در مناطق سردسیر مورد استفاده قرار می گیرد و بیشتر در این مناطق ساخته می شود.
نوعی از گلخانههای قله‌ای ، به گلخانه های شیشه ای معروف هستند. پوشش گلخانه های شیشه‌ای به گونه‌ای است که حداکثر نور را می‌تواند به داخل ساختمان گلخانه عبور دهد. با توجه به شرایط کشور، این نوع گلخانه‌ها در ایران بسیار کم ساخته می‌شوند و برای مصارف خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند. هزینه ساخت انواع گلخانه شیشه‌ای کمی بالا است، به علاوه می‌توانیم برای استفاده‌های کشاورزی از انواع سبک‌های دیگر گلخانه که با هزینه کمتر ساخته می شوند و همان کارایی را دارند استفاده کنیم.
۴-گلخانههای گاتیک (اسپانیایی)
طرح سازه‌های گلخانه‌ای گاتیک تلفیقی از گلخانههای قله‌ای و سیرکولار میباشند که شکل سقف آنها به صورت کمان زاویه‌دار است. فرم گاتیک، یکی از محکمترین سازه‌های مهندسی است که تاکنون شناخته شده است. نمای آن به گلخانههای سنتی و قدیمی شباهت دارد ولی کاراترین عملکرد را دارد. تا بحال از آنها در عملیات و پروژه‌های بی‌شماری مورد استفاده قرار گرفته‌اند که نتیجه‌ی همه‌ی آنها موفقیت‌آمیز بوده است. تا زمانی که پرورش گلخانه‌ای و کنترل اقلیم وجود خواهد داشت، استفاده از گلخانههای گاتیک یک انتخاب ایده آل برای تمامی پرورش دهندگان محصولات گلخانه ای در سرتاسر دنیا و در هر منطقه‌ای خواهد بود؛ زیرا هم نسبت به کارایی آن مقرون به صرفه است و هم باعث افزایش کیفیت گیاهان خواهد شد. همچنین امکان استفاده از سیستم مکانیکی و پیشرفته برای کسانی که قصد دارند به طور حرفه‌ای به کار پرورش و کشت گیاهان بپردازند به سادگی محیا است. مزیت ساخت انواع گلخانههای گاتیک، مقاومت نسبتاً بالا در برابر وزش شدید باد و بارش سنگین برف است. شکل خاص سقف امکان جاری شدن قطرات آب حاصل از باران را بر روی پوشش می‌دهد و هیچ قطره آبی روی گیاهان چکه نمی‌کند. همچنین قوس گلخانه گاتیک باعث ارتفاع بیشتر در خط‌الرأس مرکزی ساختمان گلخانه شده باعث می‌شود فضای مناسب برای پرورش محصولاتی که رشد ارتفاع دارند (مانند گوجه، خیار، فلفل) و بسیاری درختان گرمسیری ایجاد کند.
