گلخانه عبارت است از ساختاری که در آن گرما، رطوبت، نور و میزان دی اکسید کربن قابل کنترل است. درون آن گیاهان را می توان در تمامی سال، به ویژه درخارج از فصل، پرورش داده، بسته به نیاز و هدف، انواع گلخانه ها بر اساس شکل و کاربرد آنها متفاوت می باشند. ساخت و راه اندازی گلخانه نیاز به بررسی، آگاهی و کمک از متخصصین این حوضه دارد.
انواع گلخانه
گلخانه ها را به انواع مختلف زیر می توان تقسیم بندی نمود:
- گلخانه های دائمی و موقت (انواع گلخانه از نظر قابلیت جابه جایی)
- گلخانه های صنعتی و سنتی (انواع گلخانه از نظر جنس اسکلت)
- گلخانه های ساده و مرکب (انواع گلخانه از نظر شکل ساختمان)
- انواع گلخانه از نظر دما و رطوبت
انواع گلخانه از نظر قابلیت جابه جایی :
- گلخانه های دائمی یا ثابت:
گلخانه هایی هستند که پس از ساخت، قابلیت جابه جا شدن را ندارند و در ساخت این گلخانه ها از اسکلت فلز و پوشش شیشه استفاده شده است و سیستم ها و تأسیسات بکاربرده شده در این گلخانه ها از نوع دائمی می باشد.
از سیستم های دائمی گلخانه می توان مواردی مثل سیستم آبیاری قطره ای و سیستم حرارتی مرکزی مثل شوفاژ و دریچه های تهویه و هواکش متصل به ترموستات را نام برد.
- گلخانه های موقت:
این نوع گلخانه ها دارای اسکلت سبک و ساده می باشند. جنس اسکلت این گلخانه ها از آهن گالوانیزه و یا ندرتا از چوب می باشد.
پوشش گلخانه های موقت معمولا از پلاستیک است. اسکلت این گلخانه ها بایستی طوری ساخته شود که در صورت نیاز بتوان آنرا جمع آوری کرده یا به محل دیگری انتقال دهیم. در این نوع گلخانه ها نیز می توان از سیستم ها و تأسیسات موقت یا دائمی استفاده نمود.
انواع گلخانه از لحاظ جنس اسکلت به دو دسته زیر تقسیم می شوند:
- گلخانه های صنعتی:
این گلخانه ها را با نام های “تونل پلاستیکی” یا “گلخانه های کوانست” می شناسیم. گلخانه های صنعتی دارای اسکلت فلز از نوع لوله های گالوانیزه یا قوطی های 6×6 یا 4×4 و پوشش پلاستیکی بهمراه سیستم ها و تجهیزات گرمایشی، سرمایشی و تهویه ای شناخته می شوند.
- گلخانه های سنتی:
اسکلت گلخانه از تیر چوبی 4 تراش شده می باشد و پوشش نیز پلاستیکی می باشد. حسن گلخانه های سنتی این است که هزینه ساخت آن پایین بوده و عیب آن این است که کنترل عوامل محیطی، خوب انجام نمی شود و شیوع آفات و بیماری ها در آن زیاد است.
انواع گلخانه از نظر شکل ساختمان
گلخانه های ساده که گلخانه هایی تک واحدی و مجزا می باشند و گلخانه های مرکب که از بهم پیوستن چند گلخانه ساده ایجاد می شوند.
بطور کلی ساختار گلخانه شامل موارد زیر است:
- چارجوب گلخانه
استخوان بندی گلخانه از مجموعه پایه هایی که به فاصله حدود سه متر ازیکدیگر قرار دارند و تیرهای سقف تشکیل شده است. در پیرامون گلخانه دیواره ای به ارتفاع ۶۰ تا۹۰ سانتیمتر دارد که ازآجر یا سیمان ساخته شده است. سقف گلخانه باید دارای لبه هایی باشد که از ریزش آب روی بدنه گلخانه جلوگیری کند. درقسمت بالایی سقف برخی از گلخانه ها، محلی برای دسترسی قسمت های مختلف سقف وجود دارد که هواکش های گلخانه در نزدیکی آن قرار دارند.
در گزینش مواد برای استخوان بندی گلخانه باید استحکام، دوام و هزینه نگهداری رادرنظرگرفت. موادی که بطور معمول در ساخت استخوان بندی گلخانه از آن ها استفاده می شود، چوب، فولاد و آلومینیوم می باشد.
- پوشش شفاف گلخانه
ازآن جایی که عبور نور از شیشه، به راحتی صورت می گیرد، برای پوشش گلخانه به میزان زیادی از شیشه استفاده می شود تا گیاهان درون گلخانه از نور خورشید بیشترین استفاده را بنمایند. یکی از معایب شیشه، شکستنی بودن آن به ویژه با تگرگ می باشد. امروزه، برای پوشش گلخانه از پلاستیک نیز استفاده می شود. مهمترین مواد پلاستیکی برای پوشش گلخانه ها عبارت اند از پلی اتیلن یا پلاستیک معمولی که نور را به نسبت خوب عبور می دهد اما دوام آن کم است ولی نوع با دوام ترآن که ضد پرتو فرابنفش است وجود دارد، پلی واینیل کلراید که دوام آن بیشتر از پلی اتیلن است، پلی استرکه به اندازه شیشه از خود نور عبور می دهد، شفاف هم باقی می ماند، اما خیلی گران است و سرانجام فایبرگلاس که دوام زیادی دارد و چندین سال می توان از آن استفاده کرد ولی به تدریج،درعرض چند سال شفافیت آن کم می شود و از همه انواع پلاستیک گرانتر است.
- سکوهای گلخانه
این سکوها به منظور کنترل بهتر شرایط محیطی و بازده بهتر، داخل گلخانه ساخته می شوند. با آنکه ارتفاع و به ویژه عرض سکوها بسته به نوع گیاهی که پرورش داده می شود متفاوت است. به طور معمول ارتفاع سکو را بین ۸۵ تا ۹۰سانتیمترمی گیرند و در ساخت آن از چوب، آجر، سیمان و غیره استفاده می شود.
- بسترهای گلخانه
بسترهای زمینی گلخانه برای تولید گل های بریدنی مانند ورد به کار گرفته می شوند. به طور معمول بسترهای زمینی اندکی بالا ساخته می شوند تا از راهروها جدا شده و امکان زهکشی بهتر و کنترل بیماریزاها فراهم شود.
- راهروهای گلخانه
برای تهویه گلخانه، دریچه هایی در کناره ها و یا در سقف گلخانه قرار داده می شود که با دست و یا بطور خودکار با استفاده از ترموستات و موتورهای برقی، باز و بسته می شوند.
- اتاق کار گلخانه
هرگلخانه یا مجموعه ای از گلخانه ها باید دارای اتاقی باشد که در آن وسایلی مانند خاک، ماسه، پیت، کود شیمیایی، ابزار کار، گلدان، انواعی از حشره کش ها و قارچ کش ها، میز درجه بندی و بسته بندی گل ها و غیره وجود داشته باشد.
انواع گلخانه ها براساس کاربرد
گلخانه را بر اساس نوع استفاده و کاربری آن به چهار دسته طبقه بندی می شوند:
- گلخانه آموزشی (Teaching Greenhouse)
- گلخانه تحقیقاتی ( Research Greenhouse
- گلخانه تفریحی و سرگرمی( Hobby Greenhouse )
- گلخانه تجارتی (Commercial Greenhouse)
گلخانه آموزشی
همونطور که از اسمش پیداست این گلخانه‌ها یه محیط آموزشی مناسب برای کار‌آموزان و علاقه‌مندان به کار در گلخانه دارند. در گلخانه ی آموزشی معمولا آموزش‌هایی در زمینه مدیریت امور گلخانه مثل کاشت، داشت و برداشت محصولات داده می‌شود.
مهمترین ویژگی‌های گلخانه آموزشی عبارتند از :
- برخورداری از تجهیزات سرمایشی و گرمایشی، سیستم‌های کنترل پارامترهای مختلف مثل رطوبت و دما، آبیاری و غیره.
- قابل استفاده بودن در تمام فصل‌های سال.
- نوع پوشش شیشه‌ای یا ورقه‌های پلی کربنات.
- فاصله زیاد ردیف‌های کشت برای رفت و آمد کار‌آموز‌ها.
گلخانه تفریحی و سرگرمی
برای نگهداری انواع گلدان‌ها و درختچه‌های زینتی از این نوع گلخانه‌ها استفاده می‌شود. چون این نوع گلخانه‌ها معمولا در فضا‌ی باز و باغچه‌ها ساخته می‌شوند، اغلب فریم زیبایی دارند.
مهمترین ویژگی‌های گلخانه سرگرمی و تفریحی عبارتند از :
- مساحت نسبتا کوچک گلخانه سرگرمی و تفریحی.
- نوع پوشش شیشه‌ای یا ورقه‌های پلی کربنات.
- جنس آهن گالوانیزه‌ای اسکلت گلخانه.
